„Krok za krokiem”

Rozwijanie umiejętności myślenia

  Rozwijanie umiejętności myślenia czyli ogólnie pojmowanych zdolności intelektualnych jest równie ważnym aspektem rehabilitacji osób z mózgowym porażeniem dziecięcym jak rehabilitacja ruchowa. To właśnie zdolność rozumienia otaczającego świata daje możliwość aktywnego regulowania relacji z otoczeniem. To także rozumienie buduje motywację do podejmowania określonych działań, kształtowania siebie i doskonalenia. Wszystkie sfery funkcjonowania człowieka przenikają się i wpływają na siebie nawzajem, dzięki temu poprzez zmiany w sferze poznawczej powodują także zmiany w innych sferach np: w sferze motywacji, funkcjonowania społecznego czy też emocjonalnego.  Metoda Thinking Skills pozwala zatem nie tylko na poprawę funkcjonowania intelektualnego, lecz daje możliwość wieloaspektowego oddziaływania na osobowość dziecka. Stosowana w Percy Headley School metoda Thinking Skills wyrosła bezpośrednio z idei profesora Reuvena Feuersteina.

Profesor Reuven Feuerstein jest uznanym obecnie na całym świecie autorytetem w dziedzinie psychologii. Teorie Feuersteina wykładane są na różnych uniwersytetach na świecie, zaś stworzony przez niego program terapii kognitywnej wykorzystywany jest w kilkudziesięciu krajach. Teoria Reuvena Feuersteina oparta jest na dorobku tak znamienitych autorytetów jak: Jean Piaget czy Andre Rey. Czerpał także z dorobku Lva Wygotskiego.

Wkrótce po II Wojnie Światowej młody psycholog Reuven Feuerstein otrzymał w nowo powstałym Izraelu zadanie szybkiej integracji szkolnej i społecznej grupy kilku tysięcy dzieci z różnych środowisk. Większość z nich nigdy nie została poddana procesowi edukacji, zaś traumatyczne przeżycia których doświadczyły sprawiała, że nawiązania z nimi interakcji i budowanie więzi i zaufania było niewyobrażalnie trudne. Mając jednak ogromną wiarę w możliwość rozwoju każdego człowieka, Profesor Feuerstein podjął próbę stworzenia programu terapeutyczno-edukacyjnego, który byłby na tyle uniwersalny, aby przy ogromnej ilości różnic dzielących tę grupę mógł znaleźć coś wspólnego, co odwoływałoby się do struktur umysłowych wspólnych wszystkim dzieciom.

Nie mogło to być uczenie treści, gdyż dla każdego byłyby one diametralnie różne. Należało skupić się więc na uczeniu strukturalnym, czyli uczeniu tego jak uczyć się, by następnie wykorzystać te umiejętności do samodzielnego poznawania i zdobywania wiedzy. W poszukiwaniu jednolitego programu pracy dla tej różnorodnej grupy Feuerstein stworzył uniwersalny program oparty na uczeniu sposobów. Dzięki tej metodzie nie nauczymy się np. czytać, lecz ćwiczymy umiejętności, które są niezbędne do nauki czytania. Podobnie metoda nie uczy matematyki – wpływa natomiast na procesy konieczne do nauki pojęć matematycznych. Metoda nie naucza konkretnego materiału, który łatwo może zostać zapomniany, lecz uczy strategii, sposobów myślenia i kształtuje umiejętności poznawcze które umożliwiają uczenie.

Z badań Feuersteina wynika, że jedynie około 30% uczniów w szkołach jest w stanie skutecznie przyswajać nowy materiał bez wyjaśnień nauczyciela. Cała reszta potrzebuje „mediatora”, by zwrócił uwagę na to co istotne, na mające znaczenie związki i relacje między rzeczami i zjawiskami. Przez rozumienie „dlaczego” zapamiętujemy nowe treści, gdyż one wynikają w logiczny sposób z tego co już wiemy. Rola mediatora jest zasadnicza w każdym procesie uczenia. Samo narzędzie, nawet najlepsze nie może samo nauczyć dziecka jak myśleć i rozwiązywać problemy. To właśnie mediator zwraca uwagę na relacje, wzajemne stosunki między rzeczami, reguły i zasady rządzące danym układem. Dlatego też, im mediator więcej wie, także o metodzie, im lepiej zna i rozumie zasady funkcjonowania mózgu, tym większy i bardziej efektywny wpływ może wywierać na uczące się dziecko. 

Niezwykle ważnym punktem teorii jest założenie, iż każdy człowiek ma w sobie ogromny potencjał zmian. Rozwój odbywa się w każdej jednostce, bez względu na środowisko z którego pochodzi, wiek, diagnozę czy określony iloraz inteligencji. Określony iloraz inteligencji mierzony testami nie odzwierciedla potencjału danej osoby, nie może więc przewidzieć, czego dana osoba może się nauczyć i jak dalece rozwinąć. Według profesora Feuersteina inteligencja jest raczej strukturą, która dzięki wpływowi z zewnątrz podlega ciągłym zmianom, co daje jej ogromy potencjał rozwoju.

Jak wspomniano wyżej, teoria profesora Reuvena Feuersteina czerpie z dorobku wybitnych psychologów: J.Piageta, L.Wygotskiego, A.Reya. Jednakże mimo niezaprzeczalnie ogromnego wpływu tych psychologów na kształt teorii, profesor R.Feuerstein nie zgadza się ze wszystkimi ich założeniami. Uważa, że prawdziwe są etapy rozwoju umysłowego opisane przez J.Piageta i zgadza się z myślą L.Wygotskiego, że dziecko potrzebuje stymulacji świata dorosłych by się rozwijać. Nie przyjmuje jednak za prawdziwe twierdzenia, że pewne operacje umysłowe pojawiają się wyłącznie w pewnym wieku i mają charakter spontaniczny, spowodowany naturalną dynamiką rozwoju. Przyjmując, że jednostka może rozwijać się bez względu na ograniczenia, zakłada, że operacje te mogą pojawić się w różnym wieku, nie tylko spontanicznie ale również w wyniku ukierunkowanych na ich kształtowanie działań. Właśnie w takiej sytuacji są dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych, u których często rozwój zostaje utrudniony lub wręcz zahamowany, w wyniku braku określonych operacji, które nie pojawiły się spontanicznie. Przyjmując założenie, że operacje te pojawiają się w określonym wieku spontanicznie, jeśli się nie pojawią, przyjmujemy, że stan taki już się nie zmieni. Dziecko w takim ujęciu nie ma szans na rozwój poza ograniczony zakres a osoby uczące nie robią nic, aby to zmienić, uważając to za niemożliwe. Tak wygląda sytuacja dziecka w tradycyjnym ujęciu psychologii rozwojowej.

Jeśli jednak przyjmiemy ideę profesora Rauvena Feuersteina i popatrzymy na dziecko jako na istotę zdolną do przekraczania barier bez względu na wiek czy stan obecnego funkcjonowania, otwiera się przed nami świat wielorakich możliwości. Dziecko prowadzone przez mediatora odkrywa świat, który zostaje mu przybliżony na odpowiednim dla niego poziomie, modalności, o odpowiednim stopniu złożoności. Poznaje i zaczyna rozumieć relacje, zasady, reguły. To na nas spoczywa ciężar zrozumienia możliwości i ograniczeń danego dziecka, jego sposobu patrzenia na świat, zrozumienia, czego one nie rozumieją i pokierowania w ten sposób, by samo odnalazło rozwiązanie. Wszak aktywność własna jest koniecznym warunkiem uczenia się. W tym procesie wszystkie nowe informacje tworzą logiczną całość, a przede wszystkim odnoszone są do otaczającej nas rzeczywistości, zmieniając jej percepcję w oczach dziecka. Tworzenie takiej właśnie struktury stworzonej z określonych pojęć, sposobów, reguł i zasad, na tyle uniwersalnej by móc odnosić ją do każdego zjawiska w otaczającym nas świecie to właśnie cel uczenia strukturalnego (nadawania struktury myślenia).

Jak widzimy, metoda oparta na dokonaniach profesora Rauvena Feuersteina na bazie której tworzono Thinking Skills odpowiada na potrzeby zarówno poznawcze, jak i emocjonalne oraz społeczne osób z mózgowym porażeniem dziecięcym. Pozwala ona dotrzeć do każdego dziecka, bez względu na poziom rozwoju, rodzaj zaburzeń czy ograniczeń. Dziecko jest w tej metodzie podmiotem wszytkich działań, a celem głównym oddziaływań jest dążenie do rozwoju dziecka jako zintegrowanej całości. Dziecko jest stroną aktywną – to ono odkrywa, poznaje, kojarzy i rozumuje. Samodzielnie dochodzi do rozwiązania problemu, co daje mu możliwość poczucia smaku prawdziwego sukcesu i zwiększa wiarę we własne możliwości. Wszystko to dzieje się dzięki uczeniu przez mediację. Mediator dostosowuje różne parametry każdego stawianego przed dzieckiem zadania do jego indywidualnych możliwości i właściwości. Robi to jednak w taki sposób, by zmaksymalizować aktywność dziecka. Dzięki temu dziecko uczy się poprzez doświadczenie, odkrywa relacje i reguły rządzące światem. Dziecko dostaje możliwość odkrywania rzeczywistości według uporządkowanej i uniwersalnej struktury, którą zapamiętuje nie jako ciąg chaotycznych elementów, lecz jako logiczną całość. W wyniku tego zmienia się nie tylko jego funkcjonowanie poznawcze, ale cała osobowość – staje się ono pewne siebie, samosterowne i autonomiczne.

Osoby zainteresowane tematyką znaleźć mogą dodatkowe informacje w następujących źródłach:

• Wojciechowska B.: Rozwijanie myślenia strukturalnego wg Reuvena Feuerstein̕a. w: Król. M.,Kryszczyńska J., Taczałą J. (red.): Możliwości diagnostyki i terapii dzieci z wczesnym uszkodzeniem mózgu w wieku od 0 do 6-go roku życia i wsparcia ich rodzin. Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym „Krok za krokiem” w Zamościu, Zamość, 2006.
• Wojciechowska B.: Instrumental Enrichment – nowatorki program edukacyjny, rozwijający struktury inteligencji. „Trendy-uczenie się w XXI wieku”, nr 2/16/2007.
• Wojciechowska B.: Terapia przez rozwój inteligencji. „Bliżej przedszkola, nr 3/2007.
• Bondyra A.: Rozwijanie myślenia u dzieci w wieku przedszkolnym. (w) Jagoda M.: Sztuka małych kroków. System Nauczania Kierowanego w przedszkolu. Stowarzyszenie Pomocy Dzieciom Niepełnosprawnym „Krok za krokiem” w Zamościu, Zamość, 2012, s. 198-218.

Opracowała: Agnieszka Bondyra